Faik Kurtulan: Atatürk Halkçılığının Tarihi Kaynakları

Cumhuriyet halkçılığını dayandığı perspektiften incelediğimizde çarlık Rusya’sında, uzunca bir süreçte
gelişmiş olan Narodnik hareketi çerçevesinde değerlendirmek ve ikinci Meşrutiyet dönemi Osmanlı
aydınının da bu hareketten etkilendiğini bilmek durumundayız.

Ta 1860’larda ortaya çıkan Rus halkçılığının çeşitlenerek yarattığı birikim cumhuriyetin kurucuları tarafından Fransız solidarizmiyle de
sentezlenerek altı ok’un en güçlü ilkesi haline getirilmiştir.

1860’lardan itibaren Rusya’da ortaya çıkan halkçılık hareketinin esin kaynağı Jan Jacques Rousseau’dur
ve bu anlayış her ülkede farklı fakat Rusya’da sol tandanslıdır. Ancak 1917’deki Marxist devrimden farklı
bir yaklaşım içindedir. Ancak yine de Rusya`da Halkçılık düşünce ve pratiği, aynı zamanda Marksizm ve
Anarşizm bağlamında radikal sol anlayışla da birlikte kendini göstermektedir.

SDE Akademi dergisinde yayınlanan bir makaleye göre halkçılık hareketinin amacı şu şekilde yansıtılmaktadır:

“Bugün dahi benzersiz kabul edilen ilk Rus dili sözlüğünde Halkçılık kavramı şu anlama gelmektedir: “Rusya’yı sosyalizme geçirmek için köylüler aracılığıyla mücadele ederek insanları birleştiren sosyo-politik bir hareket” (Ozhegov ve Shvedova, 2016: 363). Adını ana fikrinden almış olan halkçılık hareketinin
temeldeki amacı, entelijansiyenin sıradan halk ile yakınlaşmasından ibarettir (Schmidt, 1939: 170).1

Bu şekilde halkçılık yapan gruplar pek çok projeyle halka yaklaşmaya ve ülkedeki hoşnutsuzluğu
gidermek için çalışmışlardır. Ülkedeki durum sanayileşmenin ilk kez ortaya çıktığı İngiltere’deki gibi
olmadığından ülkedeki sosyal ve ekonomik sorunu çözmek için komünal sosyalizm teorisi ile dile
getirilmiştir (Zverev, 2017). Herzen`e göre, Rusya’da sosyalizm bir köylü topluluğu temelinde ortaya
çıkacaktır. Onun başlıca destekçisi olan Nikolay Gavriloviç Çernişevskiy ülkedeki sorunun tek
çözümünün toplumun kolektif bir üretim ve tüketim biçimine geçmek olduğunu vurgulamıştır
(Zverev, 2017).

Böylece ana akım sosyalist teorinin dışına çıkılarak Rus toplumuna özgü bir teori ortaya atılmıştır.
Çünkü Rus toplumu henüz İngiltere’nin yaşadığı sanayileşmeyi ve büyük toplumsal dönüşümü
yaşamamıştır.2

Ilımlı Halkçılık yanlısı gruplar Rusya’nın birçok şehrinde örgütlenmiş ve halkı aydınlatma yoluyla devrime
ve sosyalizme ulaşma mücadelesi vermektedir. Bu hareket “Halka Gitme” ve nüfuz etme üzerine
çalışmalarını yürütmektedir. Doç. Dr. Erdi Aksakal’a göre Rusya’da 19.yy’ın ikinci yarısından itibaren
Rusya’da ılımlı Narodnik hareket aynı zamanda popülizm3 olarak da nitelenmiş ve şu şekilde ortaya
çıkmıştı:

“Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısında gelişen narodnik hareketi, Rusya’da serfliğin
kaldırılışından sonra toprağın toplanması ve tarımda küçük üreticilik gerilemesi ile oluşmuştur. Bu
söz konusu süreçte ülke topraklarında yer alan küçük burjuva aydın katmanları toplumun yitiren
kesimleriyle bütünleşmeye yönelmiştir.

Köylülüğün alt gelir gruplarını muhatap alarak sistem geliştiren Rus aydını, geleneksel yapıya halka doğru hareketiyle çözüm aramıştır. Bunun sonucunda halka doğru gidenler, toprağını giderek zengin çiftçilere kaptıran ve bu sürecin sonunda yoksullaşan küçük üretici köylülüğe sahip çıkmış, geniş köylü kitlelerini Çarlığa karşı başkaldırıya çağırmıştır.

Devrim için köylülüğü kazanmak gerekirdi ve bu nedenle Rus aydınına önemli görevler düşüyordu.

1 RUS HALKÇILIĞI VE ATATÜRK’ÜN HALKÇILIK İLKESİNİN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ Abdulvahab Mustafali SDE Akademi Dergisi, Cilt 3 • Sayı: 2
• Mayıs 2023 • ss. 239-263 Geliş Tarihi:08.04.2023 • Kabul Tarihi: 22.05.2023 https://dergipark.org.tr/tr/pub/sde/issue/77787/1279457 sf.4
2 A.g.e.sf.5
3 Zafer Toprak ‘popülizm’ ifadesini şu şekilde açıklıyor: tarih boyunca kitleler lehine iktisadi, siyasal ve sosyal dönüşüm yapan her lider opülist
kategorisine girer. Ancak, Türkiye’deki “Millî İktisat”tan Devletçiliğe uzanan sürecin amacı, toplumu refaha kavuşturmakken, popülistlerin
amacı kişisel güç ve refahlarını korumak için toplumu iki parçaya bölerek manipüle etmektir. Özellikle toplumdaki mağdur grupları bu
stratejilerinin merkezine koyan popülistlerin aksine, aşağıda da görüleceği gibi Kemalist halkçılık, iyi ya da kötü tüm toplumu aynı kaderi
Yaşayacaklarına ikna etme çabası içindedir ve halkçılık tanımı meslekler ve “toplumsal ahenk” kavramı üzerinden tüm toplumu kapsar.

Faik Kurtulan
Sosyolog Araştırmacı Yazar
22 Ağustos, 2023