Nogay Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği kuruluşunun 25.ci yıldönümünü törenle kutladı.

Nogay Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği 10.06.2023 tarihinde Ankara’da Manhattan Otelinde kuruluşunun 25.ci kuruluş yıldönümü törenle kutlandı.

Dernek Baykanı Ömer AKTÜRK Nogay Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneğinin 1998 yılında Türk Kültürü esasları içerisinde Nogay Türklerinin tarihini, edebiyatını, folklorik değerlerini derlemek ve yaymak; üyeler arasında yardımlaşmayı ve dayanışmayı sağlamak, Ülkemizin Kültür, Sanat ve Turizm değerleri ve zenginliklerini yaşatıcı, yayıcı, destekleyici, geliştirici ve tanıtıcı faaliyetlerde bulunmak, söz konusu amaçları gerçekleştirebilmek için Uluslar arası faaliyette bulunmak amacıyla kurulmuş ve 25 yıldan beri faaliyetlerini sürdürmek amacıyla kurulduğunu söylemiştir.

Nogay Türklerinin Bayrağında evcilleştirilemeyen ve bir liderle hareket eden, zeki çevik olan kurdu kendilerinin simgesi olarak kabul etmişlerdir.

Bu kurt sembolü sıradan bir figür değildir, kanatlı, yeleli ve memeli dişi bir kurttur. Kurdun kuyruğundaki koç boynuzu mücadeleci ve savaşçılığı, yelesi kuvveti, memeleri anaçlık ve doğurganlığı, kanatlı oluşu ise sürekli bir yerde kalmayıp özgür bir şekilde yaşamayı temsil etmektedir.
Burada bahsedilen semboller Nogay halkının özelliklerini temsil etmekte, Nogayların savaşçı, mücadeleci, özgür ruhunu anlatmaktadır.

(Derneğe eşi ile birlikte gelen ödüllü Şair Celal Ogan okuduğu şiirle toplantıyı renklendirdi.)

Bayrakta ‘kurt’ sembolünün yer almasının en önemli sebebi de Nogay’ın kelime anlamının Türklük için kutsal olan “kurt” olmasındandır.

Nogaylar Kimdir?

Nogay Türklerinin etnik adları bir Altın Ordu şehzadesi olan Nogay Han’dan gelmektedir. Nogay kelimesinin Moğolca olup olmadığı ve kelimenin anlamları üzerine de farklı görüşler bulunmaktadır. Ayrıca Nogayların bulundukları coğrafyaya göre farklı adlarla da anıldığı görülmektedir. Bugün Kafkasya halklarından biri olarak görülseler de etnik ve kültürel açıdan “Kafkasya halkları”ndan ayrılan Nogay Türkleri, Kafkas halkları arasında son birkaç yüzyıldır yaşamaya başlamışlardır. 2010 yılı nüfus sayımına göre Rusya Federasyonu içinde 103 bin dolayında Nogay Türkü yaşamaktadır. Karaçay-Çerkez Cumhuriyeti ve Dağıstan’daki Nogayskiy rayonu (Nogay bölgesi) başta olmak üzere, Stavropol, Çeçen-İnguş Muhtar Cumhuriyeti, Astrahan, Romanya’nın Dobruca Bölgesi, Türkiye’de Ankara’nın Şereflikoçhisar ilçesine bağlı köyler, Konya-Kulu’nun ve Eskişehir’in bazı köyleri başta olmak üzere doğudan batıya pek çok ilde; hem köylerde hem de şehir merkezlerinde hayatlarını sürdürmektedirler Bütün Rusya Federasyonu’ndaki Nogayların yaklaşık 87.000’i ana dilini hâlâ kullanmaya devam etmektedir. (D. Ergönenç Akbaba 2018:18)

Geçmişten Günümüze Kısaca Nogay Tarihi

“Nogay” adı bir şahıs ismi olup, 1270-1299 yıllarında Altın Ordu’da büyük bir nüfuz kazanmış olan bir emir idi. İşte ona tabi il ve uruğlara “Nogay” adı verilmişti. Bu uruğlar 15. yüzyılın ortalarında Aşağı İdil ve Yayık sahasında göç etmekte olup, kendi mirzalarının, beylerinin idaresi altında olmuşlardır. Kazan Hanlığının düşmesi ve Rus yayılışının Aşağı İdil’e doğru gelişmesi ile Nogay uruğlarının göç sahası daralmış ve Nogaylar arasında geçim sıkıntısı meydana gelmiştir. 1577- 1578 de Aşağı İdil ve Yayık boylarında hüküm süren müthiş açlık ve kıtlık Nogay uruğlarının İdil’in batı tarafına göç etmelerinde neden olmuştur. Böylece Nogay Ulusu Büyük ve küçük olarak ikiye bölünmüştür. (A.N. Kurat 1972: 281-282)

18. yüzyıl başlarında Nogaylar daha da parçalanmış, bunların bir kısmı Kırım yarımadasında yaşamıştır. Yedisan, Camboyluk, Bucak ve Kuban Nogayları, Kırım Hanlığı’nın hâkimiyeti altında girmişlerdir. Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Nogay problemi meydana çıkmış ve Kırım Hanlığı meselesine bağlı olarak devam etmiştir. Kırım’ın Rusya’nın hakimiyetine alınmasından sonra Nogaylar kendilerine yapılan muameleye tepki gösterdilerse de 1783’te General Suvarov ve Leontyev kumandasındaki kuvvetler onları ağır bir yenilgiye ve kıyıma uğratmıştır. 19. yüzyıla gelindiğinde Nogaylar’ın hayatını etkileyen en önemli unsur göç olmuştur. Rus Çarlığı Nogaylar’ın göçlerini özellikle teşvik etmiştir. Bunda Nogaylar’ın denetiminin güç olması, verimli Nogay arazilerine el konulması gibi sebepler etkili olmuştur. 1850’li yılların sonunda Kuban ve Stavropol Nogayları, ardından Tavrida (Kırım) Nogayları göç etmeye başlamıştır. 1865’e kadar kitleler halinde, sonra da küçük kafilelerle devam eden göçle Anadolu’da Çukurova, Ankara, Konya, Kırşehir ve Sivas gibi yerleşim bölgelerine iskân edilmişlerdir. 20. yüzyılın içinde sayıları önemli ölçüde azalmış olarak Rusya’da kısmen toplu bir yerleşim manzarası gösteren Nogaylar’ın yaşadığı bütün topraklar 1922’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği sınırları içine alınmıştır. Sovyetler’in dağılma sürecinin ardından Nogaylar haklarını korumak için teşkilatlanma gereği duymuşlar ve Rusya Federasyonu içinde Nogay Halkının Birlik Derneği 1989’da kurmuşlardır. Günümüzde ise Nogaylar, Karaçay-Çerkez Cumhuriyeti’nde; Adige-Habl Erkenyurt, Âdilhalk, Kızılyurt, Kubanhalk ve Kızıltogay gibi yerleşim merkezlerinde; Çerkessk şehrinde; Dağıstan’da Nogay, Kızılyar, Babayurt, Hassavyurt gibi vilâyetlerde; Stavropol ilinde Kocubey ve Mineralovod bölgelerinde; Çeçenistan’da Şelkov ve Astarhan’da yaşamaktadır.Ayrıca Türkiye dışında Romanya, Macaristan, Bulgaristan, Litvanya, Kazakistan ve Kırgızistan’da da Nogay grupları vardır. Nogaylar’ın kendilerine has önemli bir edebî birikimleri olduğu bilinmektedir. (M. Alpargu 2007: 203)

Kaynakça

ALPARGU, Mehmet (2007). “Nogaylar”, T.D.V.İ.A, İstanbul, C. 33. s. 202-204.

ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek (2018).  “Nogay Türkleri ve Nogay Türkçesi Üzerine”, ÇÜTAM, Adana, S.1, s. 17-35.

KURAT, A. Nimet (1972). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavim ve Devletleri, TTK, Ankara.

Nogay Türkleri, yalnız kafkasya’da değil tüm Türk Dünyası’nda en çok soykırım ve göçe maruz kalan Türk halkıdır. Yıllarca Ruslara karşı direnen ve onları Kafkasya’ya sokmayan Nogay Türkleri, sonraki yıllarda korkunç katliam ve soykırımlara tabi tutulmuşlardır. Bugün dağınık halde Rusya, Romanya, Kırım ve Türkiye’de yaşamaktadırlar. Rusya’daki en büyük Nogay nüfusu Dağıstan Cumhuriyeti’ndedir. Dağıstan’da 50.000 civarında Nogay Türkü yaşamaktadır. Ayrıca, komşu Stavropol Kray’ında 25.000, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde 17.000, Astrahan Oblastı’nda 6.000, Çeçenistan’da 5.000 Nogay Türkü yaşamaktadır. Romanya’da da 15.000’e yakın bir Nogay nüfusu yaşamaktadır. Türkiye’de ise 600.000 civarında Nogay Türkü yaşadığı tahmin edilmektedir.